<p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《論語(yǔ)?學(xué)而第一》開(kāi)篇論"學(xué)",強(qiáng)調(diào)"學(xué)而時(shí)習(xí)""三省吾身",奠定儒家終身學(xué)習(xí)觀與道德修養(yǎng)方法論。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·1 子曰:“學(xué)而時(shí)習(xí)之,不亦說(shuō)乎?有朋自遠(yuǎn)方來(lái),不亦樂(lè)乎?人不知而不慍,不亦君子乎?”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注釋</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “說(shuō)(yuè)”通“悅”,指內(nèi)心的愉悅。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “慍(yùn)”指惱怒。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹注:“學(xué)之為言效也。人性皆善,而覺(jué)有先后,后覺(jué)者必效先覺(jué)之所為?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">譯文:孔子說(shuō):“學(xué)習(xí)后時(shí)常溫習(xí)實(shí)踐,不也很愉悅嗎?有志同道合者遠(yuǎn)道而來(lái),不也很快樂(lè)嗎?他人不理解自己卻不惱怒,不也是君子的修養(yǎng)嗎?” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">啟示:學(xué)習(xí)的本質(zhì)是自我成長(zhǎng)與精神滿足。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">現(xiàn)代引用:終身學(xué)習(xí)者的自我驅(qū)動(dòng)(如職場(chǎng)人利用碎片時(shí)間學(xué)習(xí)新技能)。學(xué)術(shù)會(huì)議或行業(yè)論壇促進(jìn)同行交流。面對(duì)網(wǎng)絡(luò)質(zhì)疑時(shí)保持情緒穩(wěn)定(如公眾人物理性應(yīng)對(duì)輿論)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·2 有子曰:“其為人也孝弟,而好犯上者,鮮矣;不好犯上,而好作亂者,未之有也。君子務(wù)本,本立而道生。孝弟也者,其為仁之本與!”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">注釋 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “孝弟(tì)”即孝順父母、敬愛(ài)兄長(zhǎng)。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “本”指根本,儒家認(rèn)為家庭倫理是社會(huì)秩序的根基。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">譯文:有子說(shuō):“孝順父母、敬愛(ài)兄長(zhǎng)的人,很少會(huì)冒犯尊長(zhǎng);不冒犯尊長(zhǎng)者,絕不會(huì)作亂。君子專注根本,根本確立,大道自然而生。孝悌,就是仁道的根本!” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">啟示:家庭倫理是社會(huì)穩(wěn)定的基石。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">現(xiàn)代引用:家庭教育中強(qiáng)調(diào)“感恩教育。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">企業(yè)文化建設(shè)以“尊重”為核心文化。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·3 子曰:“巧言令色,鮮矣仁!”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注釋</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “巧言”指虛偽的言辭,“令色”指?jìng)紊频谋砬椤? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程頤注:“專務(wù)巧言令色以悅?cè)?,則心不德矣?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">譯文:孔子說(shuō):“花言巧語(yǔ)、偽裝和善的人,很少有仁德!” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">啟示:真誠(chéng)比表面討好更重要。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">現(xiàn)代引用:職場(chǎng)中警惕“馬屁文化”,推崇實(shí)干精神。 社交網(wǎng)絡(luò)拒絕“人設(shè)營(yíng)銷”(如網(wǎng)紅過(guò)度包裝翻車)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·4 曾子曰:“吾日三省吾身:為人謀而不忠乎?與朋友交而不信乎?傳不習(xí)乎?”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注釋 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “省(xǐng)”指自我反思。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹:“曾子以忠、信、習(xí)三事自省,蓋所以自治者密矣?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">譯文:曾子說(shuō):“我每天多次反省:為他人辦事是否盡心?與朋友交往是否誠(chéng)信?老師傳授的學(xué)問(wèn)是否實(shí)踐?” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">啟示:自律與反思是進(jìn)步的階梯。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">現(xiàn)代引用:企業(yè)推行“每日復(fù)盤(pán)”制度(如華為的“自我批判”文化)。 個(gè)人使用“時(shí)間管理APP”記錄每日成長(zhǎng)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·5 子曰:“道千乘之國(guó),敬事而信,節(jié)用而愛(ài)人,使民以時(shí)?!?lt;/span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注釋</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “道”通“導(dǎo)”,治理;“千乘(shèng)”指中等諸侯國(guó)。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 張居正:“治國(guó)之要,在慎始慮終,取信于民?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">譯文:孔子說(shuō):“治理國(guó)家需嚴(yán)肅謹(jǐn)慎、守信節(jié)儉、愛(ài)護(hù)百姓,役使民力要順應(yīng)農(nóng)時(shí)。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">啟示:執(zhí)政者需務(wù)實(shí)、守信、以人為本。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">現(xiàn)代引用:政府推行“綠色GDP”考核,避免過(guò)度開(kāi)發(fā)。 企業(yè)制定政策時(shí)考慮員工福祉。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·6 子曰:“弟子入則孝,出則弟,謹(jǐn)而信,泛愛(ài)眾,而親仁。行有余力,則以學(xué)文。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注釋</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “弟子”指年輕人,“文”指文獻(xiàn)知識(shí)。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹:“力行為本,學(xué)文為末?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">譯文:孔子說(shuō):“年輕人居家孝順、在外敬長(zhǎng),謹(jǐn)慎誠(chéng)信、博愛(ài)大眾、親近仁者。做到這些后還有余力,再去學(xué)習(xí)文獻(xiàn)知識(shí)?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">啟示:德行先于知識(shí),實(shí)踐先于理論。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">現(xiàn)代引用:學(xué)校教育加強(qiáng)“德育課程”(如中小學(xué)勞動(dòng)教育)。 企業(yè)招聘優(yōu)先考察價(jià)值觀匹配度</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·7 子夏曰:“賢賢易色;事父母,能竭其力;事君,能致其身;與朋友交,言而有信。雖曰未學(xué),吾必謂之學(xué)矣?!?lt;/span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注釋</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">“賢賢”指尊重賢德,“易色”指輕忽外在容貌。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程頤:“人能以誠(chéng)敬為本,則雖未讀書(shū),亦可謂之學(xué)?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">譯文:子夏說(shuō):“尊重賢德勝過(guò)外貌,侍奉父母盡心竭力,服務(wù)君上奉獻(xiàn)自身,與朋友交往言而有信。這樣的人即使未讀書(shū),我也認(rèn)為他有學(xué)問(wèn)。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">啟示:實(shí)踐中的道德修養(yǎng)勝于空談學(xué)問(wèn)。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">現(xiàn)代引用:社會(huì)推崇“平民英雄”(如感動(dòng)中國(guó)人物)。企業(yè)選拔人才注重“軟實(shí)力”而非僅看學(xué)歷。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·8 子曰:“君子不重則不威,學(xué)則不固。主忠信,無(wú)友不如己者,過(guò)則勿憚改?!?lt;/span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注釋</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “重”指莊重,“固”指固執(zhí)或閉塞。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 是朱熹:“輕乎外者必不能堅(jiān)乎內(nèi)?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">譯文:孔子說(shuō):“君子不莊重則無(wú)威嚴(yán),所學(xué)也不穩(wěn)固。要以忠信為本,不與品德不如己者交友,有過(guò)錯(cuò)勿怕改正?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">啟示:自重與自省是君子的修養(yǎng)。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">現(xiàn)代引用:公眾人物注重言行表率。個(gè)人通過(guò)“成長(zhǎng)型思維”積極糾錯(cuò)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·9 曾子曰:“慎終追遠(yuǎn),民德歸厚矣?!?lt;/span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注釋</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “慎終”指慎重對(duì)待喪禮,“追遠(yuǎn)”指虔誠(chéng)追念祖先。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 張居正:“蓋終者,人之所易忽;遠(yuǎn)者,人之所易忘。能慎能追,則心術(shù)淳厚?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">譯文:曾子說(shuō):“慎重處理喪事,追念遠(yuǎn)祖,百姓的德行就會(huì)歸于淳厚?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">啟示:文化儀式對(duì)社會(huì)道德有潛移默化的影響。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">現(xiàn)代引用:國(guó)家設(shè)立烈士紀(jì)念日弘揚(yáng)愛(ài)國(guó)精神。家族修撰家譜傳承家風(fēng)(如《錢氏家訓(xùn)》影響后代)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·10 子禽問(wèn)于子貢曰:“夫子至于是邦也,必聞其政,求之與?抑與之與?”子貢曰:“夫子溫、良、恭、儉、讓以得之。夫子之求之也,其諸異乎人之求之與?”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注釋</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">子貢描述孔子以德行贏得他人主動(dòng)信任。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程頤:“圣人之德,自然感人,非有心求聞?wù)??!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">譯文:子貢說(shuō):“老師以溫和、善良、恭敬、節(jié)儉、謙讓的品德贏得信任。他獲知政事的方式,與旁人刻意求取不同?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">啟示:人格魅力是影響力的核心。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">現(xiàn)代引用:企業(yè)家以個(gè)人信譽(yù)獲得合作機(jī)會(huì)。外交場(chǎng)合中以文化親和力促進(jìn)溝通。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·11 子曰:“父在,觀其志;父沒(méi),觀其行;三年無(wú)改于父之道,可謂孝矣?!?lt;/span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注釋</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “三年”指守孝期,儒家強(qiáng)調(diào)對(duì)父輩精神的繼承。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹:“孝子之心,有所不忍故也?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">譯文:孔子說(shuō):“父親在世時(shí)觀察其志向,去世后觀察其行為,若長(zhǎng)期不違背父親合乎道義的原則,可稱為孝?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">啟示:孝是尊重與傳承,而非盲從。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">現(xiàn)代引用:家族企業(yè)接班人中“守正創(chuàng)新”的典范。 非遺技藝傳承中尊重傳統(tǒng)精髓。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·12 有子曰:“禮之用,和為貴。先王之道,斯為美;小大由之。有所不行,知和而和,不以禮節(jié)之,亦不可行也?!?lt;/span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注釋</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “和”指和諧,但需以禮為約束。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程頤:“禮勝則離,樂(lè)勝則流,故以和為貴?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">譯文:有子說(shuō):“禮的運(yùn)用以和諧為貴,先王之道以此為美。但若為和諧而和諧,不用禮來(lái)節(jié)制,則不可行。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">啟示:和諧需以規(guī)則為基礎(chǔ),避免無(wú)原則妥協(xié)。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">現(xiàn)代引用:國(guó)際談判中“求同存異”但不失底線。企業(yè)管理中“團(tuán)隊(duì)和諧”與“績(jī)效制度”并重。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·13 有子曰:“信近于義,言可復(fù)也。恭近于禮,遠(yuǎn)恥辱也。因不失其親,亦可宗也?!?lt;/span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注釋</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “復(fù)”指兌現(xiàn)承諾,“因”指依靠。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹:“約信而合其宜,致恭而中其節(jié),親不失其可親者?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">譯文:有子說(shuō):“守信符合道義,諾言才可兌現(xiàn);恭敬合乎禮節(jié),才能遠(yuǎn)離恥辱。依靠可親之人,也就值得尊崇了?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">啟示:道德行為需符合更高準(zhǔn)則(義、禮)。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">現(xiàn)代引用:商業(yè)合作中“守信”需符合法律與商業(yè)倫理(如拒絕灰色交易)。 社交中尊重他人但保持適度距離(如職場(chǎng)邊界感)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·14 子曰:“君子食無(wú)求飽,居無(wú)求安,敏于事而慎于言,就有道而正焉,可謂好學(xué)也已。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注釋</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “就”指親近,“正”指修正自身。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程頤:“學(xué)者當(dāng)以志道為先,不以衣食為急?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">譯文:孔子說(shuō):“君子不求飲食飽足、居所安逸,做事勤勉、言語(yǔ)謹(jǐn)慎,親近有道者修正自己,這就是好學(xué)了?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">啟示:精神追求高于物質(zhì)享受。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">現(xiàn)代引用:科研工作者甘于清貧專注研究。極簡(jiǎn)主義生活方式倡導(dǎo)者(如日本“斷舍離”文化)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·15 子貢曰:“貧而無(wú)諂,富而無(wú)驕,何如?”子曰:“可也。未若貧而樂(lè),富而好禮者也。”子貢曰:“《詩(shī)》云:‘如切如磋,如琢如磨’,其斯之謂與?”子曰:“賜也,始可與言《詩(shī)》已矣!告諸往而知來(lái)者?!?lt;/span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注釋</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 子貢與孔子探討道德境界的升華。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 朱熹:“此章問(wèn)答,見(jiàn)學(xué)問(wèn)無(wú)窮之味。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">譯文:孔子說(shuō):“貧窮不諂媚、富貴不傲慢,不如安貧樂(lè)道、富而好禮。”子貢引用《詩(shī)經(jīng)》形容精益求精,孔子贊其能舉一反三。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">啟示:道德修養(yǎng)需不斷精進(jìn)。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">現(xiàn)代引用:慈善家不僅捐錢更親身參與公益。 企業(yè)社會(huì)責(zé)任從“合規(guī)”升級(jí)為“價(jià)值創(chuàng)造”。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">1·16 子曰:“不患人之不己知,患不知人也。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">注釋</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 強(qiáng)調(diào)理解他人比被他人理解更重要。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 程頤:“君子求在我者,故不患人之不己知。” </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">譯文:孔子說(shuō):“不憂慮他人不了解自己,應(yīng)憂慮自己不了解他人?!? </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">啟示:人際交往中主動(dòng)理解與換位思考。 </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">現(xiàn)代引用:跨文化溝通中學(xué)習(xí)對(duì)方習(xí)俗。產(chǎn)品設(shè)計(jì)以用戶需求為中心。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;">《論語(yǔ)·學(xué)而第一》主要圍繞學(xué)習(xí)、修養(yǎng)、為人處世之道展開(kāi),核心思想包括以下幾點(diǎn):</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 1. 學(xué)習(xí)與實(shí)踐:(學(xué)而時(shí)習(xí)之)強(qiáng)調(diào)學(xué)習(xí)的重要性,并要不斷溫習(xí)與實(shí)踐。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 2. 朋友與交流:(有朋自遠(yuǎn)方來(lái))學(xué)習(xí)和思想的交流能帶來(lái)快樂(lè)。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 3. 淡泊名利,君子修身:(人不知而不慍)君子不因他人不了解自己而生氣,而是專注自身修養(yǎng)。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 4. 孝悌為仁之本:(孝弟也者,其為仁之本與)孝敬父母、友愛(ài)兄弟是仁德的基礎(chǔ)。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 5. 君子與小人:(君子務(wù)本,本立而道生)君子專注于根本(道德修養(yǎng)),而小人則追求表面的利益。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 6. 言行一致:(巧言令色,鮮矣仁)</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;">過(guò)分虛偽、花言巧語(yǔ)的人難有仁德。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 7. 人生態(tài)度:(不患人之不己知,患不知人也)不要擔(dān)心別人不了解自己,而要努力去了解別人。</span></p>