<p class="ql-block">轉(zhuǎn)自:文史|平遙冀氏鳴鳳書院/冀有貴</p><p class="ql-block" style="text-align:right;">山西省政協(xié)</p><p class="ql-block" style="text-align:right;">發(fā)表于2024年04月26日 11:58</p><p class="ql-block ql-indent-1">三畛鳴鳳書院鳥瞰圖</p><p class="ql-block ql-indent-1">山西平遙古城原宣德坊、宣化坊(今上西門街、書院街一帶)的冀氏一族,明清時乃城內(nèi)名門望族。八百多年來,厚德延世,耕讀傳家,有深厚的家學(xué)淵源。</p><p class="ql-block ql-indent-1">平遙歷史上有名的鳴鳳書院,便是全縣唯一、全國為數(shù)不多的一所冀氏宗族私立書院。這所書院位于縣城西南三畛原冀家花園中,占地面積3畝余,園內(nèi)原建有小樓一座和書齋、寢舍、花圃、魚池等,環(huán)境清靜幽雅,主要供本族子弟讀書學(xué)習(xí)。</p><p class="ql-block ql-indent-1">此書院位于原火柴廠辦公區(qū),現(xiàn)存院落三座,廡殿頂涼亭一座,券門門樓一座,至今保存基本完整。現(xiàn)為山西省重點文物保護單位。鳴鳳書院始建的準確年代無考,大約在清乾隆前期,或最遲不晚于乾隆中期,比嘉慶時平遙縣官辦的古陶書院(后停辦,至道光年間擴建后改為超山書院)還要早。</p><p class="ql-block ql-indent-1">據(jù)1999年《平遙縣志》記載:</p><p class="ql-block ql-indent-1">咸豐三年(1853),太平天國軍北伐,迫近平遙,官府緊急招勇千人抵擋,團防局設(shè)在西城武廟內(nèi)。是年,縣城上西門街冀家在其花園(今火柴廠舊址)創(chuàng)辦鳴鳳書院。</p><p class="ql-block ql-indent-1">鳴鳳書院由東支股九世潛彰公諱君聘(冀君聘)出資修建,如《最堂公墓志銘》中稱:“潛彰公席全盛之業(yè),耕讀并重,建鳴鳳書院、城西別墅,擇族人穎秀者弦誦其中。所延師皆通籍名儒,折霽山太史,其尤著者。于是春秋榜蟬聯(lián)鵲起,冀姓遂為邑中望族。”</p><p class="ql-block ql-indent-1">據(jù)有關(guān)資料記載,前后在鳴鳳書院任主講者除乾隆年間的折遇蘭外,還有道光年間的進士定襄縣梁述孔、咸豐年間受聘為平遙超山書院山長的徐繼畬、門彥、喬松巖、邑人光緒丙戌科進士趙新等??梢姡捎邙Q鳳書院所聘請的老師皆為有身份的名儒,故培養(yǎng)出了不少登春秋兩榜的優(yōu)秀人才。其中,像乾隆乙未科進士冀升三、道光乙酉科舉人冀兆桂、道光壬辰科舉人冀清智,還有眾多各類貢生和國子監(jiān)太學(xué)生等,都是族人中之佼佼者。乾隆中葉,平遙西河書院廢為寅賓館,西城冀氏私家鳴鳳書院繼起,鳴鳳書院以進士為山長開風(fēng)氣之先。至超山書院創(chuàng)辦后,西城冀氏為超山書院商董之一,超山書院繼之以進士為山長,至徐繼畬為山長立為定制,至后期也以飽學(xué)舉人為山長……鳴鳳書院被廢時間不詳,至光緒初年,仍以平定進士張西園為山長。</p><p class="ql-block ql-indent-1">早在清乾隆年間,清代著名詩人、鳴鳳書院主講折遇蘭曾寫有《三畛鳴鳳書院七絕四首》,情趣滿懷,耐人尋味。</p><p class="ql-block ql-indent-1">咸豐年間,時任平遙超山書院山長徐繼畬曾作《門人喬明經(jīng)邀游冀氏小園,偕李廣文盤桓至夜乃歸,詩以記之》一詩,詩中所記冀氏小園,即鳴鳳書院。徐公暢游至夜,雅興未減,還望再游??梢?,當(dāng)年的鳴鳳書院影響之大。有此深厚的家學(xué)底蘊,使冀氏這一書香門第文風(fēng)學(xué)養(yǎng)世世相承,代代永傳。</p><p class="ql-block ql-indent-1">三畛鳴鳳書院七絕四首</p><p class="ql-block ql-indent-1">清·折遇蘭</p><p class="ql-block ql-indent-1">其一</p><p class="ql-block ql-indent-1">風(fēng)和日暖暮春天,結(jié)伴周行郭外田。</p><p class="ql-block ql-indent-1">麥浪初翻青野露,柳眉一掃斷林煙。</p><p class="ql-block ql-indent-1">其二</p><p class="ql-block ql-indent-1">后先連步快登樓,表里山河一望收。</p><p class="ql-block ql-indent-1">汾水幾曾散北海,泰山直欲跨中州。</p><p class="ql-block ql-indent-1">其三</p><p class="ql-block ql-indent-1">辟卻風(fēng)塵五里遙,坐來俗慮覺全消。</p><p class="ql-block ql-indent-1">案堆尼父傳薪集,壁掛顏淵飲水瓢。</p><p class="ql-block ql-indent-1">其四</p><p class="ql-block ql-indent-1">同人莫笑我吟詩,已到書齋向晚時。</p><p class="ql-block ql-indent-1">充腹連番頻暖酒,蒐腸幾度捻微髭。</p><p class="ql-block ql-indent-1"><br></p><p class="ql-block ql-indent-1">折遇蘭,字佩湘,號霽山,山西陽曲縣南溝村(今山西省古交市南溝村)人。清代詩人、書法家。乾隆二十五年(1760年)進士,二十七年(1762年)任甘肅正寧知縣,后歷任會寧、安定(今陜西省子長縣)、瀏陽、揭陽、普寧等八縣知縣,著有《正寧縣志》《折霽山文稿》《看云山房詩草》等。</p><p class="ql-block ql-indent-1">門人喬明經(jīng)邀游冀氏小園,偕李廣文盤桓至夜乃歸,詩以記之。</p><p class="ql-block ql-indent-1">清·徐繼畬</p><p class="ql-block ql-indent-1">性本樂山林,城居苦促局。</p><p class="ql-block ql-indent-1">塵氛兼行潦,車馬紛相逐。</p><p class="ql-block ql-indent-1">春事已將闌,猶未睹新綠。</p><p class="ql-block ql-indent-1">萬紫與千紅,夢想勞心目。</p><p class="ql-block ql-indent-1">杖策竟何之,裵 徒仰屋。</p><p class="ql-block ql-indent-1">喬子吾門彥,開講城之麓。</p><p class="ql-block ql-indent-1">居停有小園,其內(nèi)繁花木。</p><p class="ql-block ql-indent-1">邀我往一游,云可醫(yī)吾俗。</p><p class="ql-block ql-indent-1">欣然投袂起,代步有輪軸。</p><p class="ql-block ql-indent-1">入門扶杖行,清冷如入浴。</p><p class="ql-block ql-indent-1">園約三畝余,花樹縱橫簇。</p><p class="ql-block ql-indent-1">桃杏已凋殘,白楂正芳馥。</p><p class="ql-block ql-indent-1">丁香紫白分,壽丹黃似菊。</p><p class="ql-block ql-indent-1">桃梅逗嫣紅,玫瑰香猶蓄。</p><p class="ql-block ql-indent-1">藤蔓郁虬龍,枸杞雙蟠曲。</p><p class="ql-block ql-indent-1">余樹不知名,枝干或已禿。</p><p class="ql-block ql-indent-1">平地草如茵,馬蘭兼苜蓿。</p><p class="ql-block ql-indent-1">又有諸葛菜,采之不盈匊。</p><p class="ql-block ql-indent-1">環(huán)坐小亭中,天籟生空谷。</p><p class="ql-block ql-indent-1">啜茗當(dāng)春風(fēng),蕭然遠塵濁。</p><p class="ql-block ql-indent-1">西南有魚池,冀可濯吾足。</p><p class="ql-block ql-indent-1">頹涸已多年,清波無一掬。</p><p class="ql-block ql-indent-1">東北有高臺,云可拱遠矚。</p><p class="ql-block ql-indent-1">扶掖強一登,曠野鋪芳縟。</p><p class="ql-block ql-indent-1">游罷進晚餐,斗酒歡相屬。</p><p class="ql-block ql-indent-1">先生饌已豐,誰謂食無肉?</p><p class="ql-block ql-indent-1">劇談久忘倦,黃昏繼以燭。</p><p class="ql-block ql-indent-1">廣文風(fēng)雅士,精神常滿腹。</p><p class="ql-block ql-indent-1">買鄰得僧珍,茶話屢更仆。</p><p class="ql-block ql-indent-1">同游適我愿,頓拋愁萬斛。</p><p class="ql-block ql-indent-1">慨念時事艱,兵戈填九服。</p><p class="ql-block ql-indent-1">擾擾著黃巾,紛紛逐秦鹿。</p><p class="ql-block ql-indent-1">皇天佑有商,中興一何速。</p><p class="ql-block ql-indent-1">封豕及鯨鯢,次第都殲戮。</p><p class="ql-block ql-indent-1">吳越既澄清,三秦皆克復(fù)。</p><p class="ql-block ql-indent-1">北地剩游魂,鞭箠堪笞樸。</p><p class="ql-block ql-indent-1">既欣年歲豐,況值村醪熟。</p><p class="ql-block ql-indent-1">太平有遺老,茲游當(dāng)再續(xù)。</p><p class="ql-block ql-indent-1"><br></p><p class="ql-block ql-indent-1">徐繼畬(1795—1873),字松龕,又字健男,別號牧田,書齋名退密齋,山西五臺縣人,晚清名臣、學(xué)者。道光六年(1826年)進士,歷任廣西、福建巡撫,閩浙總督,總理衙門大臣,并為首任總管同文館事務(wù)大臣,前后為官30余年。離職回鄉(xiāng)后,咸豐六年(1856年)受聘為平遙超山書院山長(即院長)。徐繼畬是中國近代開眼看世界的偉大先驅(qū)之一,又是近代著名的地理學(xué)家,在文學(xué)、歷史、書法等方面也有相當(dāng)成就。著有《瀛寰志略》《古詩源評注》《退密齋時文》《退密齋時文補編》等。</p> <p class="ql-block">滋務(wù)</p><p class="ql-block">[原文]樹豫務(wù)滋,除惡務(wù)本。</p><p class="ql-block" style="text-align:right;">來自《尚書》</p><p class="ql-block">【釋義]</p><p class="ql-block ql-indent-1">培養(yǎng)高尚的品德, 一定要不斷地進行,清除邪惡的東西,必須從根本上鏟盡。 </p><p class="ql-block">[解語]</p><p class="ql-block ql-indent-1">培養(yǎng)高尚的品德,應(yīng)循序漸進,潛移默化,不斷提高,鏟除邪惡必須雷厲風(fēng)行,果斷堅決,除惡務(wù)盡?!俺龕簞?wù)盡”已成成語,說明打擊黑惡勢力,清除壞人壞事,務(wù)必干凈、徹底,力爭從根本上消滅之。</p> <p class="ql-block">原田十畝勤發(fā)力;</p><p class="ql-block">花影一簾好讀書。</p>