<p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 這次回蘇州跑了不少地方,到處看、隨意聊,結(jié)果發(fā)現(xiàn)了一個不容樂觀的現(xiàn)象:現(xiàn)在能講正宗蘇州話的人年齡與時俱增、數(shù)量日漸減少,大多數(shù)年輕人包括許多本地長大的孩子,都只會講一口蘇州普通話。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 想起了以前看過的一篇文章,說隨著普通話的普及和人口流動的加劇,中國各種方言將不可避免走向消亡。據(jù)調(diào)查,蘇州城區(qū)30歲以下年輕人能熟練講蘇州話的不超過20%,并且年齡越小比例越低。照這樣下去要不了多久,我們從小習(xí)以為常、天天使用的蘇州話將從日常生活中徹底消失,后人只有從昆曲或評彈中才可能聽到幾句(舞臺腔的)蘇州話,細思極恐。有感于此,我把自己學(xué)講蘇州話的經(jīng)歷和體會認真梳理了一番,并付諸文字,也算為延緩蘇州話的消亡盡一份心意吧。</span></p> <p class="ql-block"><i style="font-size:18px;">蘇州評彈</i></p> <p class="ql-block"><i style="font-size:18px;">昆曲《牡丹亭》</i></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 學(xué)講蘇州話與學(xué)任何其他方言一樣,涉及的東西很多,最主要的是詞匯、語氣和發(fā)音。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 首先是詞匯。蘇州話不少詞匯從字面上比較容易理解,比如:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">轉(zhuǎn)來</b><span style="font-size:20px;">:回來的意思;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">淴浴</b><span style="font-size:20px;">:就是洗澡;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">阿爹好婆</b><span style="font-size:20px;">:爺爺奶奶;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">瞎三話四</b><span style="font-size:20px;">:胡說八道;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">罵山門</b><span style="font-size:20px;">:就是吵架,這個詞很有氣勢,讓人一下就聯(lián)想到魯智深醉打山門的場景??。</span></p> <p class="ql-block"><i style="font-size:18px;">魯智深醉打山門</i></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 有些詞匯就不很容易聽懂了,比如:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">鑊子</b><span style="font-size:20px;">:鍋的意思,特別指鋁鍋,叫洋鑊子;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">糊調(diào)</b><span style="font-size:20px;">:敷衍、糊弄,應(yīng)付了事;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">軋鬧猛</b><span style="font-size:20px;">:就是湊熱鬧;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">一個號頭</b><span style="font-size:20px;">:一個月的意思,這個比較難猜;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">搬床</b><span style="font-size:20px;">:就是搬家,蘇州話搬床跟搬桌子椅子性質(zhì)完全不同??。</span></p> <p class="ql-block"><i style="font-size:18px;">拙政園</i></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 還有很多專門的俚語,不翻譯根本聽不懂,比如:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">布毛斯</b><span style="font-size:20px;">:不夠朋友、小氣鬼的意思,小朋友之間常用??;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">白烏龜</b><span style="font-size:20px;">:白鵝,這個容易誤會;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">吃生活</b><span style="font-size:20px;">:挨打、挨揍,這個不是吃東西,而是吃苦頭??;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">喔拉勿出</b><span style="font-size:20px;">:極討厭,說不出的厭惡;</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 夾屎</b><span style="font-size:20px;">:表示尷尬、窘迫,字面意思不解釋了,大家望文生義吧??。</span></p> <p class="ql-block"><i style="font-size:18px;">留園</i></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 再說語氣。蘇州話里有幾個專門的語氣助詞,用來表達說話人的情感。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 1、XX哉:這是陳述句式,表示“XX了。”比如: </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">吃過飯哉</b><span style="font-size:20px;">->吃過飯了。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">格么完哉</b><span style="font-size:20px;">->這下完了。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 2、XX得來:這是感嘆句式, 表示“太XX了!”比如: </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">好吃得來</b><span style="font-size:20px;">->太好吃了!</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">漂亮得來</b><span style="font-size:20px;">->太漂亮了!</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 3、阿XX:這是疑問句式,表示“XX嗎?”比如: </span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">阿去看電影</b><span style="font-size:20px;">->去看電影嗎?</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 阿要吃生活</b><span style="font-size:20px;">->想要挨揍嗎?(這個也能商量的???)</span></p> <p class="ql-block"><i style="font-size:18px;">網(wǎng)師園</i></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 最重要的是發(fā)音。蘇州話的發(fā)音比較復(fù)雜,學(xué)講蘇州話離不開張嘴實踐,但探究規(guī)律也同樣重要。相比普通話,蘇州話做了兩個減法、一個加法。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “兩個減法”是:聲母減卷舌音, 韻母減后鼻音。先減卷舌音。普通話共有4個卷舌音聲母:{ zh, ch, sh, r }。減卷舌音就是將聲母 { zh, ch, sh } 對應(yīng)變?yōu)槠缴嘁?{ z, c, s },比如:哲念成擇,春念成村,深念成森;對聲母r則要轉(zhuǎn)成3個平舌音 { y, s, n },例如:榮, 然, 人這3個聲母都是 r 的字,蘇州話念:</span><b style="font-size:20px;">光榮</b><span style="font-size:20px;">(yong), </span><b style="font-size:20px;">自然</b><span style="font-size:20px;">(suan), </span><b style="font-size:20px;">主人</b><span style="font-size:20px;">(nin)。</span></p> <p class="ql-block"><i style="font-size:18px;">獅子林</i></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 再減后鼻音。后鼻音就是 ing, eng, ang, ong等以ng結(jié)尾的韻母。由于從小在南方長大,我對普通話的后鼻音始終找不到感覺,完全想不通“明”跟“民”發(fā)音有什么區(qū)別,到50歲才開竅學(xué)會了發(fā)后鼻音,真是笨得一批??。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 蘇州話沒有后鼻音,對普通話的后鼻音直接精簡:ing變成 in,eng變成 en。相應(yīng)的發(fā)音:京念成金,崩念成奔,聲念成森(這個是后鼻音和卷舌音同時減,一石打二鳥??)。</span></p> <p class="ql-block"><i style="font-size:18px;">環(huán)秀山莊</i></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> “一個加法”是加尖音字。蘇州話的一個顯著特點是有尖音字,會不會念尖音字是評判蘇州話水平高低的重要標志。比如:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 接受的“接”:雞耶接->(蘇州話)茲耶zie,</span><b style="font-size:20px;">接</b><span style="font-size:20px;">(zie)</span><b style="font-size:20px;">受</b><span style="font-size:20px;">;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 天津的“津”:雞因津->(蘇州話)茲因zin,</span><b style="font-size:20px;">天津</b><span style="font-size:20px;">(zin)。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 可以看到,這兩個字都是把聲母 j 念成了 z,發(fā)出來的就是尖音。</span></p> <p class="ql-block"><i style="font-size:18px;">寒山寺</i></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 尖音字是指聲母 { j, q, x } 與 { i, ü } 起頭的韻母相拼的字中的一部分 (另一部分叫團音字),念的時候要將聲母變?yōu)?{ z, c, s }, 念成尖音。哪些字是尖音字呢?這個可以查資料,但日常用主要靠經(jīng)驗,尖音字的存在給蘇州話的正確發(fā)音帶來了不小的難度。順便說一句,“尖”字本身就是一個尖音字:</span><b style="font-size:20px;">尖</b><span style="font-size:20px;">(zian),這也算率先垂范吧??。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 記得上小學(xué)時有一篇課文叫《淡菜礁上的戰(zhàn)斗》,惠樺老師指導(dǎo)我參照課文講故事。我當時從常州轉(zhuǎn)到蘇州沒多久,還不會念尖音字,把“</span><b style="font-size:20px;">淡菜礁</b><span style="font-size:20px;">(ziao)”念成了“</span><b style="font-size:20px;">淡菜礁</b><span style="font-size:20px;">(jiao)”,結(jié)果被一位美女同學(xué)調(diào)侃了一個月,那個場景,夾S得來!??</span></p> <p class="ql-block"><i style="font-size:18px;">《淡菜礁上的戰(zhàn)斗》課文插圖</i></p> <p class="ql-block"><i style="font-size:18px;">惠樺老師用蘇州話給小朋友講蘇州故事</i></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 其實,尖音字在古代曾廣泛存在于各種方言之中,只是多少的區(qū)別。到了民國,新文化運動引發(fā)了對傳統(tǒng)文化的全面變革,官話和各地方言對尖音字紛紛弱化,比如同屬吳語的常州話就完全消除了尖音字,實現(xiàn)了尖團合并。建國以后,國家發(fā)布的漢語拼音方案正式取消了尖音。現(xiàn)在只有蘇州話還完整保留尖音字,堅守著古漢語最后的倔強。??</span></p> <p class="ql-block"><i style="font-size:18px;">北寺塔</i></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 正確辨別尖音字并不容易,需要豐富的經(jīng)驗,初學(xué)者很難判斷某個字是不是該念尖音。以下幾組字普通話讀音相同,但蘇州話尖團分明:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">艱</b><span style="font-size:20px;">(jian)</span><b style="font-size:20px;">難 </b><span style="font-size:20px;">~ </span><b style="font-size:20px;">尖</b><span style="font-size:20px;">(zian)</span><b style="font-size:20px;">端</b><span style="font-size:20px;">;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">交</b><span style="font-size:20px;">(jiao)</span><b style="font-size:20px;">流 </b><span style="font-size:20px;">~</span><b style="font-size:20px;"> 焦</b><span style="font-size:20px;">(ziao)</span><b style="font-size:20px;">慮</b><span style="font-size:20px;">;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">劫</b><span style="font-size:20px;">(jie)</span><b style="font-size:20px;">持 </b><span style="font-size:20px;">~</span><b style="font-size:20px;"> 節(jié)</b><span style="font-size:20px;">(zie)</span><b style="font-size:20px;">日</b><span style="font-size:20px;">;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">京</b><span style="font-size:20px;">(jin)</span><b style="font-size:20px;">都 </b><span style="font-size:20px;">~</span><b style="font-size:20px;"> 精</b><span style="font-size:20px;">(zin)</span><b style="font-size:20px;">度</b><span style="font-size:20px;">;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 這些都是聲母 j 念成 z 的例子。類似的,對于聲母 q 念成 c 的情況有:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">欺</b><span style="font-size:20px;">(qi)</span><b style="font-size:20px;">騙 </b><span style="font-size:20px;">~</span><b style="font-size:20px;"> 悽</b><span style="font-size:20px;">(ci:)</span><b style="font-size:20px;">慘</b><span style="font-size:20px;">;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">謙</b><span style="font-size:20px;">(qian)</span><b style="font-size:20px;">虛 </b><span style="font-size:20px;">~</span><b style="font-size:20px;"> 遷</b><span style="font-size:20px;">(cian)</span><b style="font-size:20px;">怒</b><span style="font-size:20px;">;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">輕</b><span style="font-size:20px;">(qin)</span><b style="font-size:20px;">軌 </b><span style="font-size:20px;">~</span><b style="font-size:20px;"> 青</b><span style="font-size:20px;">(cin)</span><b style="font-size:20px;">海</b><span style="font-size:20px;">;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">曲</b><span style="font-size:20px;">(qu)</span><b style="font-size:20px;">折 </b><span style="font-size:20px;">~</span><b style="font-size:20px;"> 取</b><span style="font-size:20px;">(ci:)</span><b style="font-size:20px;">得</b><span style="font-size:20px;">;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 還有一類聲母 x 念成 s 的情況:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">希</b><span style="font-size:20px;">(xi)</span><b style="font-size:20px;">望 </b><span style="font-size:20px;">~</span><b style="font-size:20px;"> 西</b><span style="font-size:20px;">(si:)</span><b style="font-size:20px;">方</b><span style="font-size:20px;">;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">欣</b><span style="font-size:20px;">(xin)</span><b style="font-size:20px;">賞 </b><span style="font-size:20px;">~</span><b style="font-size:20px;"> 心</b><span style="font-size:20px;">(sin)</span><b style="font-size:20px;">臟</b><span style="font-size:20px;">;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">旭</b><span style="font-size:20px;">(xu)</span><b style="font-size:20px;">日 </b><span style="font-size:20px;">~</span><b style="font-size:20px;"> 緒</b><span style="font-size:20px;">(si:)</span><b style="font-size:20px;">論</b><span style="font-size:20px;">;</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> </span><b style="font-size:20px;">血</b><span style="font-size:20px;">(xue)</span><b style="font-size:20px;">紅 </b><span style="font-size:20px;">~</span><b style="font-size:20px;"> 雪</b><span style="font-size:20px;">(sie)</span><b style="font-size:20px;">白</b><span style="font-size:20px;">。</span></p> <p class="ql-block"><i style="font-size:18px;">閶門</i></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 有些詞組兩個字都是尖音字,念起來非常拗口,能念得準的一聽就是老蘇州。比如:</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 細</b><span style="font-size:20px;">(si:)</span><b style="font-size:20px;">節(jié)</b><span style="font-size:20px;">(zie)</span><b style="font-size:20px;">; </b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 取</b><span style="font-size:20px;">(ci:)</span><b style="font-size:20px;">消</b><span style="font-size:20px;">(siao)</span><b style="font-size:20px;">;</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 精</b><span style="font-size:20px;">(zin)</span><b style="font-size:20px;">心</b><span style="font-size:20px;">(sin)</span><b style="font-size:20px;">;</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 先</b><span style="font-size:20px;">(sian)</span><b style="font-size:20px;">進</b><span style="font-size:20px;">(zin)</span><b style="font-size:20px;">;</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 親</b><span style="font-size:20px;">(cin)</span><b style="font-size:20px;">切</b><span style="font-size:20px;">(cie)</span><b style="font-size:20px;">;</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 信</b><span style="font-size:20px;">(sin)</span><b style="font-size:20px;">息</b><span style="font-size:20px;">(sie)</span><b style="font-size:20px;">;</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 新</b><span style="font-size:20px;">(sin)</span><b style="font-size:20px;">津</b><span style="font-size:20px;">(zin)</span><b style="font-size:20px;">;</b></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 跡</b><span style="font-size:20px;">(zie)</span><b style="font-size:20px;">象</b><span style="font-size:20px;">(siang)</span></p> <p class="ql-block"><i style="font-size:18px;">山塘街</i></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 有的詞組兩個字一尖一團,要想念正確很考驗功力。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 尖音字在前:| 尖音字在后:</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 積</b><span style="font-size:20px;">(zie)</span><b style="font-size:20px;">極 </b><span style="font-size:20px;">|</span><b style="font-size:20px;"> 興趣</b><span style="font-size:20px;">(ci:)</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 襲</b><span style="font-size:20px;">(sie)</span><b style="font-size:20px;">擊 </b><span style="font-size:20px;">|</span><b style="font-size:20px;"> 奇跡</b><span style="font-size:20px;">(zie)</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 雪</b><span style="font-size:20px;">(sie)</span><b style="font-size:20px;">鄉(xiāng) </b><span style="font-size:20px;">|</span><b style="font-size:20px;"> 休息</b><span style="font-size:20px;">(sie)</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 接</b><span style="font-size:20px;">(zie)</span><b style="font-size:20px;">見 </b><span style="font-size:20px;">|</span><b style="font-size:20px;"> 喜鵲</b><span style="font-size:20px;">(cia)</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 搶</b><span style="font-size:20px;">(ciang)</span><b style="font-size:20px;">劫 </b><span style="font-size:20px;">|</span><b style="font-size:20px;"> 吉祥</b><span style="font-size:20px;">(siang)</span></p> <p class="ql-block"><i style="font-size:18px;">楓橋</i></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 含尖音字的多字詞組念起來更為復(fù)雜,比如:</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 蔣</b><span style="font-size:20px;">(ziang)</span><b style="font-size:20px;">先</b><span style="font-size:20px;">(sian)</span><b style="font-size:20px;">生</b><span style="font-size:20px;">;</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 新</b><span style="font-size:20px;">(sin)</span><b style="font-size:20px;">春佳節(jié)</b><span style="font-size:20px;">(zie);</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 親</b><span style="font-size:20px;">(cin)</span><b style="font-size:20px;">切</b><span style="font-size:20px;">(cie)</span><b style="font-size:20px;">接</b><span style="font-size:20px;">(zie)</span><b style="font-size:20px;">見</b><span style="font-size:20px;">;</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 心</b><span style="font-size:20px;">(sin)</span><b style="font-size:20px;">有千</b><span style="font-size:20px;">(cian)</span><b style="font-size:20px;">千</b><span style="font-size:20px;">(cian)</span><b style="font-size:20px;">結(jié)</b><span style="font-size:20px;">;</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> 明星</b><span style="font-size:20px;">(sin)</span><b style="font-size:20px;">徐</b><span style="font-size:20px;">(si:)</span><b style="font-size:20px;">小</b><span style="font-size:20px;">(siao)</span><b style="font-size:20px;">姐</b><span style="font-size:20px;">(zia)</span></p><p class="ql-block"><b style="font-size:20px;"> </b><span style="font-size:20px;">聯(lián)成一句: “</span><b style="font-size:20px;">蔣先生新春佳節(jié)親切接見《心有千千結(jié)》明星徐小姐</b><span style="font-size:20px;">”。如果你能用蘇州話準確流利地把這句話念下來,那么恭喜你,蘇州話口語測試絕對90分以上了。??</span></p> <p class="ql-block"><i style="font-size:18px;">盤門</i></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> 最后回到本文的標題《漫談蘇州閑話》,這里的“閑話”不是戳是非倒閑話那個“閑話”,也不是侃大山扯閑話的“閑話”,而就是說話的意思,蘇州話說“蘇州話”就是蘇州閑話。嗐,太繞了!??</span></p> <p class="ql-block"><i style="font-size:18px;">音頻《漫談蘇州閑話》</i></p> <p class="ql-block"><i style="font-size:18px;">瑞光塔</i></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:20px;"> ?。▓D片引用自網(wǎng)絡(luò))</span></p>