<p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 我曾在簡(jiǎn)牘博物館了解到:1954年,長(zhǎng)沙左家公山楚墓出土的戰(zhàn)國(guó)竹笥內(nèi),裝有毛筆、竹簡(jiǎn)、銅削刀、天平、砝碼以及木梳等用具。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 那是迄今發(fā)現(xiàn)最早的毛筆,稱“長(zhǎng)沙楚筆”。該筆套在一只小竹管內(nèi),桿長(zhǎng)18.5厘米,毛長(zhǎng)2.5厘米,直徑0.4厘米,十分玲瓏?yán)w細(xì)。筆毫選用上好的兔箭毫,用細(xì)線緊纏于筆桿外,以漆粘牢而成。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 筆墨紙硯,筆為文房四寶之首。直到明清時(shí)期,毛筆制造業(yè)有兩個(gè)流派:一個(gè)是浙江湖州的“湖派”;一個(gè)就是以長(zhǎng)沙為主的“湘派”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 民國(guó)時(shí)期,湘筆為盛。長(zhǎng)沙市內(nèi)有筆莊70多家,最有名的有“彭三和”“王文升”“余仁和”等大店家。湘筆遠(yuǎn)銷全國(guó),甚至日本、東南亞。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 那時(shí),湘筆以長(zhǎng)沙為中心,輻射鄰近的湘陰、湘潭、湘鄉(xiāng)。據(jù)說,最盛時(shí)湘陰有1萬多人制筆,長(zhǎng)沙也有數(shù)千人從業(yè)。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 圖為:楊氏毛筆莊仿制的戰(zhàn)國(guó)“楚筆”。</span></p> <h1><span style="font-size:22px;"> 在長(zhǎng)沙市五一廣場(chǎng)東北角一條叫南陽街的小巷里,有一塊并不顯眼、但由黃永玉題寫的“楊氏毛筆莊”招牌,讓我們一起來探尋它背后的故事吧!</span></h1> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 入得門來,年屆七旬的黃希林老先生正戴著老花鏡,專心致志地制作手中的一鋒一毫。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 故事便從這里開始,黃老跟我翻起古來(注:“翻古”為方言,意即回想舊事、講過去的事)。</span></p> <h1><span style="font-size:22px;"> “楊氏毛筆莊”創(chuàng)始人楊德富。1935年,13歲的楊德富進(jìn)入到“王文升”筆店當(dāng)學(xué)徒,從此開啟了近七十年的制作生涯。</span></h1><h1><span style="font-size:22px;"> 1940年,楊德富在南陽街開辦了自己的“世界筆莊”。他的制筆技術(shù)得到內(nèi)行的肯定,引發(fā)各家筆店?duì)幭啻N。</span></h1><h1><span style="font-size:22px;"> 解放初期公私合營(yíng),長(zhǎng)沙成立了第一家毛筆制作社,楊德富成為首任社長(zhǎng)。</span></h1> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 2002年,畫家黃永玉托好友探尋到楊德富老人所開的“世界筆莊”,帶了幾支毛筆去北京試用。這一試,就結(jié)下了黃永玉和楊德富的不解之緣。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 一個(gè)月后,黃永玉親臨長(zhǎng)沙拜訪楊德富。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 黃永玉作《洞庭煙水圖》贈(zèng)予楊德富,并題款:“滄海桑田,余亦入耄耋之年矣。得遇德富老人,制筆近一世紀(jì),為傳統(tǒng)文化盡終生之貢獻(xiàn),特作此圖,以表敬意。”</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 從此,筆莊就有了黃永玉題寫的新招牌:“楊氏毛筆莊”。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 2006年,老莊主仙逝,打理筆莊的便是楊德富的四女婿黃希林先生。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 黃希林說:“筆有四德,講究尖、圓、齊、健,楊氏筆莊制筆遵循古法,幾乎所有步驟都靠手工制作。”</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 圖為:黃老在制作毛筆,上漿的同時(shí)剔除雜毛,圓潤(rùn)筆頭。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 好筆要有好毛,湘筆選毛尤其講究。制作中,湘筆選取長(zhǎng)江以北的黃鼠狼尾毛的中上部分,尾梢毛拖地,沒有毛鋒不可用;雞羽須是閹割后冬季公雞的頸部羽毛,彎開后根根分明;羊毛則是選取山羊腋下、肚子上的毛。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 好的毛前面有鋒,是亮的,不能彎曲。黃希林說,大家口中的狼毫,事實(shí)上就是用黃鼠狼的尾毛制成的。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 他從身邊的紙箱里,拿出一截黃鼠狼尾毛撥了撥說道:“你看這截一指長(zhǎng)的黃鼠狼尾毛,做不了幾支筆?!?lt;/span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 一支筆可由多種不同種類、形狀、長(zhǎng)短的動(dòng)物毛混合而成,其間配料和配比極考驗(yàn)制筆者功力。湘筆中的“雞狼毫”,就是由幾種動(dòng)物毛混合,這是楊氏毛筆的一大特色,這種筆的保水性好,蘸墨厚重寫字多,不易開叉可以久用,多用于寫小行書或者楷書。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 在制作雞狼毫?xí)r,會(huì)在筆頭的底部加入麻,增加混合動(dòng)物毛的摩擦力,讓它能夠扎緊不掉毛,并且增加儲(chǔ)墨性。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 黃希林說,一支手工毛筆的誕生要經(jīng)歷120道左右的工序,每道工序都要“坐得住”,才能達(dá)到“尖、齊、圓、健”的標(biāo)準(zhǔn)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 挑選好毛后,脫脂、理毫、晾筆頭步驟繁雜。筆頭的制作工序基本在水里完成,稱為“水盆”。筆頭完成后要經(jīng)歷筆桿設(shè)計(jì)制造、裝配、診筆、刻字等幾個(gè)環(huán)節(jié)的案頭工作,被稱為“干作”。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 黏合劑不能用膠水,時(shí)間長(zhǎng)了毛會(huì)散,傳統(tǒng)用的是生漆。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 如今,由于生漆供應(yīng)不足,改用海石花(就是人們平常吃的海蜇絲)熬制的漿上膠定型。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 只要開始制作毛筆,黃希林拿著岳父?jìng)飨聛淼闹乒P工具,一坐就是幾個(gè)小時(shí)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 作坊的書桌邊,掛著一排已經(jīng)扎好的筆頭,底下綁著礦泉水瓶,利用重力,用來收緊筆頭。最后再選裝筆桿,修筆刻字,每道工序都得嚴(yán)謹(jǐn)以待。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 懸掛著的毛筆成品。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 顏家龍題“楊氏毛筆莊”。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 顏家龍題贈(zèng)“德從仁里積,富向儉中求”。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 劉正題贈(zèng):“巧奪天工藝,筆下可傳神”。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 熊清泉為楊氏筆莊題字。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 黃永玉題字:“提筆思源”。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 熊清泉題字:“夢(mèng)筆生花”。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 熊清泉(中)、姜振儒(右)看望楊德富(左)。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 楊海泉書贈(zèng)唐詩《早發(fā)白帝城》。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 香港畫家胡昱所贈(zèng)《山中問答》詩意畫。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 宋建炎贈(zèng)書作。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 劉仲成書贈(zèng)《桃花源記》。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 劉仲成書贈(zèng)《心經(jīng)》。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 羅丹《贈(zèng)制筆人德富賢翁》七律一首:</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 制筆世家天下聞,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 楊宗代代有傳人。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 深居陋巷懷神技,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 細(xì)選奇毫運(yùn)匠心。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 翰苑鴻儒爭(zhēng)贊寶,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 中西雅客競(jìng)登門。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 瀟湘德富賢翁健,</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 欲挽蒙括論古今。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 黃永玉贈(zèng)畫《洞庭煙水》。</span></p><p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 黃希林每年都收到黃永玉設(shè)計(jì)的年歷。在他看來,這是湘籍畫家對(duì)湘筆的一種情懷和眷戀,也支撐著他堅(jiān)守岳父的遺訓(xùn)——規(guī)矩做人,認(rèn)真做筆。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 黃希林堅(jiān)守著楊氏毛筆莊,他不打牌、不抽煙,最大的樂趣是享受做筆的過程,以及與書畫人士交朋友。</span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> “用筆的人說好寫就行?!秉S希林說,岳父辛苦創(chuàng)下的這塊招牌,丟了可惜,“能維系一天是一天”?! ?lt;/span></p> <p class="ql-block"><span style="font-size:22px;"> 隨著人們書寫習(xí)慣的改變,湘筆日漸式微,長(zhǎng)沙現(xiàn)在僅存莫家毛筆和楊氏毛筆莊兩家。盡管如此,黃希林依然堅(jiān)持誠(chéng)信經(jīng)營(yíng)之道,“不為糊口,只求傳承老手藝,不砸了自家這塊老招牌?!?lt;/span></p>